Class 8 sanskrit chapter 9 hindi translation

 नवमः पाठः

सप्तभगिन्यः


Hindi translation




अध्यापिका- सुप्रभातम् । 

छात्राः - सुप्रभातम् । सुप्रभातम् । 

अध्यापिका - भवतु किं पठनीयम् ?

अध्यापिका - सुप्रभात 

छात्रा - सुप्रभात | सुप्रभात | 

अध्यापिका - अच्छा। क्या पढ़ना है ?


छात्राः - वयं सर्वे स्वदेशस्य राज्यानां विषये ज्ञातुमिच्छामः । 

अध्यापिका – शोभनम्। वदत। अस्माकं देशे कॅति राज्यानि संति ? 

सायरा - चतुर्विंशति: महोदये - !

छात्रा - हम सभी अपने देश के राज्यों के विषय में जानकारी रखना चाहते हैं।

अध्यापिका - बहुत अच्छा । बोलो हमारे देश में कितने राज्य हैं ?

सायरा - चौबीस श्रीमती (महोदये) !



सिल्वी - न हि न हि महाभागे अध्यापिका अन्यः कोऽपि ....? ! पञ्चविंशति : राज्यानि सन्ति ।

स्वरा- ( मध्ये एव) महोदये मे भगिनी कथयति यदस्माकं देशे अष्टाविंशतिः राज्यानि संति । एतदतिरिच्य सप्त केन्द्रशासितप्रदेशा: अपि सन्ति ।


शिल्वी - नहीं नहीं महोदया | पच्चीस राज्य हैं। 1 अध्यापिका और कोई भी) 

स्वरा - बीच में ही महोदया मेरी बहन कहती है कि हमारे देश में 28 राज्य हैं । इसके अतिरिक्त सात केंद्र शासित प्रदेश भी हैं।



अध्यापिका - सम्यग्जानाति ते भगिनी भवतु, अपि जानीथ यूयं यदेतेषु राज्येषु सप्तराज्यानाम् एकः समवायोऽस्ति यः सप्तभगिन्यः इति नाम्ना प्रथितोऽस्ति ।

अध्यापिका- तुम्हारी बहन, सही जानती है। ठीक है, क्या तुम जानते हो कि इन राज्यों में सात राज्यों का एक समूह है, जो सात बहनों के नाम से प्रसिद्ध है। 



 सर्वे - (साश्चर्यम् परस्परं पश्यन्तः) सप्तभगिन्यः? सप्तभगिन्यः ?

सर्वे - ( आश्चर्यपूर्वक एक दूसरे को देखते हुए) सात बहने ? सात बहने ?



निकोलस - इमानि राज्यानि सप्तभगिन्यः इति किमर्थं कथ्यन्ते?

अध्यापिका- प्रयोगोऽयं प्रतीकात्मक वर्तते । कदाचित् सामाजिक सांस्कृतिक परिदृश्यानां साम्याद् इमानि उक्तोपाधिना प्रथितानि।

निकोलस ये राज्य सात बहने इस नाम से किसलिए कहे जाते हैं?

अध्यापिका- यह प्रयोग सांकेतिक है। कुछ सामाजिक और सांस्कृतिक दृष्टि की समानता के कारण उक्त उपाधि के द्वारा प्रसिद्ध हो गए हैं ।


समीक्षा - कौतूहलं मे न खलु शांतिं गच्छति, श्रावयतु तावद् यत् कानि तानि राज्यानि ?

समीक्षा- मेरी जिज्ञासा निश्चय ही शांत नहीं हो रही है, सुनाइए, वे कौन से राज्य हैं ?


अध्यापिका - शृणुत! 

                    अद्वयं मत्रयं चैव न-त्रि-युक्तं तथा द्वयम् । 

                   सप्तराज्यसमूहोऽयं भगिनीसप्तकं मतम् ॥

इत्थं भगिनीसप्तके इमानि राज्यानि सन्ति-अरुणाचलप्रदेशः असमः, मणिपुरम्, मिजोरमः, मेघालय, नगालैण्डः, त्रिपुरा चेति । यद्यपि क्षेत्रपरिमाणैः इमानि लघूनि वर्तन्ते तथापि गुणगौरवदृष्ट्या बृहत्तराणि प्रतीयन्ते।

अध्यापिका - सुनो, अ से दो, म से तीन तथा न और त्रि वर्ण से शुरू होने वाले दो - ये सात राज्यों का समूह सात बहनों के नाम से जाना जाता है । इस प्रकार सात बहनों के ये सात राज्य हैं- अरुणाचल प्रदेश, असम , मणिपुर, मिजोरम मेघालय नागालैंड और त्रिपुरा । यद्यपि क्षेत्रफल की दृष्टि से छोटे हैं, फिर भी गुण और गौरव की दृष्टि से बड़े प्रतीत होते हैं।



सर्वे कथम् ? कथम्?

अध्यापिका- इमा: सप्त भगिन्य: प्राचीनेतिहासे प्राय: स्वाधीना: एव दृष्टाः । न केनापि शासकेन् इमा: स्वायत्तीकृताः । अनेक संस्कृति विशिष्टायां भारतभूमौ एतासां भगिनीनां संस्कृति: महत्त्वदायिनी इति ।

सर्वे कथम् ? कथम्?

अध्यापिका- ये सात बहनें अपने प्राचीन इतिहास में प्राय: स्वाधीनता की दृष्टि से देखी गई हैं। किसी भी शासक के द्वारा इन पर अधिकार नहीं किया गया। अनेक संस्कृतियों से विशिष्ट भारत भूमि में इन बहनों की संस्कृति महत्त्वपूर्ण है।




तन्वी - अयम् शब्द: सर्वप्रथमं कदा प्रयुक्त ? 

अध्यापिका - श्रुतमधुरशब्दों ऽयं सर्वप्रथमं विगतशताब्दस्य द्विसप्ततितमे वर्षे त्रिपुराराज्यस्यद्घाटने केनापि प्रवर्तितः । अस्मिन्नेव काले एतेषां राज्यानां पुनः सेड्घटनं विहितम् ।

तन्वी - सबसे पहले इस शब्द का प्रयोग कब हुआ? 

अध्यापिका- सुनने में मधुर लगने वाला यह शब्द पिछली शताब्दी के बहत्तरवें साल में त्रिपुरा राज्य के उद्घाटन में किसी के द्वारा बोला गया। इस समय ही इन राज्यों का पुनः गठन किया गया।




स्वरा- अन्यत् किमपि वैशिष्ट्यमस्ति एतेषाम् ? 

अध्यापिका- नूनम् अस्ति एव । पर्वत- वृक्ष पुष्प प्रभृतिभि: प्राकृतिक सम्पद्भिः सुसमृद्धानि इमान राज्यानि । भारतवृक्षे च पुष्पस्तबकसदृशानि विराजन्ते एतानि ।

स्वरा- इनकी दूसरी भी कोई विशेषता है ?

अध्यापिका - अवश्य ही है, पर्वत, वृक्ष तथा पुष्प आदि प्राकृतिक संपदाओं के द्वारा ये राज्य समृद्ध हैं। भारत रूपी वृक्ष पर र्ये फूलों के गुच्छों के समान विराजमान हैं। अस्तु, अस्ति तावदेतेषां विषये किञ्चिद् वैशिष्ट्यमपि कथनीयम्। सावहितमनसा श्रृणत जनजाति बहुलप्रदेशोऽयम् । गारो खासी नगा - मिजो प्रभृतयः बहवः जनजातीयाः अत्र निवसन्ति । शरीरेण ऊर्जस्विनः एतत्प्रादेशिका: बहुभाषाभिः समन्विता: पर्वपरम्पराभिः परिपूरिता: स्वलीला कलाभिश्च निष्णाता: सन्ति ।




राजीव :- भवति ! गृहे यथा सर्वाधिका रम्या मनोरमा च भगिनी भवति तथैव भारतगृहे ऽपि सर्वाधिका: रम्या: इमा: सप्तभगिन्यः सन्ति । अध्यापिका मनस्यागता ते इयं भावना परमकल्याणमयी परं सर्वे न तथा अवगच्छन्ति । अस्तु, अस्ति तावदेतेषां विषये किञ्चिद् वैशिष्ट्यमपि कथनीयम्। सावहितमनसा श्रृणत जनजाति बहुलप्रदेशोऽयम् । गारो खासी नगा - मिजो प्रभृतयः बहवः जनजातीयाः अत्र निवसन्ति । शरीरेण ऊर्जस्विनः एतत्प्रादेशिका: बहुभाषाभिः समन्विता: पर्वपरम्पराभिः परिपूरिता: स्वलीला कलाभिश्च निष्णाता: सन्ति ।   

राजीव - आप! जिस प्रकार घर में बड़ी बहन सबसे अधिक रमणीय - और सुंदर होती है, उसी प्रकार भारत रूपी घर में ये सात बहनें सुंदर हैं।

अध्यापिका - तुम्हारे मन में आई हुई यह भावना कल्याणकारी है परंतु सभी ऐसा नहीं सोचते। ठीक है, इनके विषय में कुछ और विशेषता भी कहनी चाहिए। सावधान मन से सुनो - यह जनजाति बहुल प्रदेश है। गारो, खासी, नागा तथा मिजो आदि अनेक जनजातियाँ निवास करती हैं | शरीर से ऊर्जावान अनेक भाषाओं से युक्त त्योहारों की परम्पराओं से पूर्ण अपनी क्रियाओं और कलाओं में निपुण होते हैं ।




मालती - महोदये ! तत्र तु वंशवृक्षा अपि । 

अध्यापिका - आम प्रदेशे अस्मिन हस्तशिल्पानां बाहुल्यं वर्तते । आवस्त्राभूषणेभ्यः गृहनिर्माण पर्यन्तं प्रायः वंशवृक्षनिर्मितानां वस्तूनाम् उपयोग: क्रियते। यतो हि अत्र वंशवृक्षाणां प्राचुर्य विद्यते। साम्प्रतं वंशोद्योगोऽयं अन्ताराष्ट्रियख्यातिम् अवाप्तोऽस्ति ।

मालती - महोदया- वहाँ तो बास के वृक्ष भी प्राप्त होते हैं।

अध्यापिका- हाँ, इस प्रदेश में हस्तशिल्पों की अधिकता है । वस्त्र व आभूषण से लेकर घरों के निर्माण तक प्राय बाँस के वृक्षों से निर्मित वस्तुओं का उपयोग किया जाता है क्योंकि यहाँ बाँस के वृक्षों की अधिकता है। अब यह बाँस का उद्योग अंतर्राष्ट्रीय प्रसिद्धि को प्राप्त हो गया है।




अभिनवः - भगिनी प्रदेशोऽयंबताकर्षक: ज्ञायते । सलीम किम् भ्रमणाय भगिनी प्रदेशो ऽयं समीचीन: ?

सर्वे छात्रा:- (उच्चै:) महोदये! आगामिनी अवकाशे वयं तत्रैव गन्तुमिच्छामः ।

अभिनव - यह बहनों वाला प्रदेश अत्यधिक आकर्षक ज्ञात होता है। सलीम - क्या घूमने के लिए यह बहनों का प्रदेश उचित है?

सभी छात्र (जौर से) महोदया आने वाले अवकाश में हम वहाँ जाना चाहते हैं।




स्वरा भवत्यपि अस्माभिः सार्द्धं चलतु |

अध्यापिका - रोचते मेऽयं विचार: । एतानि राज्यानि तु भ्रमणार्थं स्वर्गसदृशयानि इति । अनुवाद


स्वरा- आप भी हमारे साथ चलें।

अध्यापिका- मुझे यह विचार अच्छा लगता है ।ये राज्य घूमने के लिए स्वर्ग के समान हैं।





More chapter


  1. Chapter 1 hindi translation
  2. Chapter 2 hindi translation
  3. Chapter 3 hindi translation
  4. Chapter 4 hindi translation
  5. Chapter 5 hindi translation
  6. Chapter 6 hindi translation
  7. Chapter 7 hindi translation
  8. Chapter 8 hindi translation
  9. Chapter 9 hindi translation
  10. Chapter 10 hindi translation
  11. Chapter 11 hindi translation
  12. Chapter 12 hindi translation part 1 
  13. Chapter 12 hindi translation part 2
  14. Chapter 13 hindi translation
  15. Chapter 14 hindi translation
  16. Chapter 15 hindi translation


Comments

Popular posts from this blog

Class 7 sanskrit Chapter 11 hindi translation

Class 8 sanskrit chapter 2 hindi translation

Class 8 sanskrit chapter 3 sanskrit to hindi translation